W dzieje naszej gminy wpisała się obecność Tatarów. Ich losy związały się z tą ziemią, gdzie zapuścili korzenie i odnaleźli drugą ojczyznę. Z upływem dekad stali się Polkami i Polakami. Takim przykładem miejsc związanych z Tatarami są Małaszewicze Małe.
Osadnictwo tatarskie na naszych ziemiach rozpoczęło się na ponad wiek wcześniej niż powstały Małaszewicze Małe. 12 marca 1679r. król Jan III Sobieski wydał przywilej nadający majątki Tatarom z dóbr królewskich (m.in. Grodzieńszczyzna i Podlasie). Istniejąca ówcześnie jedna wieś Małaszewicze należała do ekonomii królewskich znajdujących się na terenie starostwa brzeskiego. Wedle królewskiego przywileju część Małaszewicz (43 włóki – 772,05 ha) otrzymał pułkownik Samuel Murza Korycki herbu Koryca, a pozostałą – 41 włók (736,155 ha) rotmistrz Daniel Szabłowski wraz z kompanią. Pułkownik S. M. Korycki dodatkowo wszedł w posiadanie także wsi Lebiedziew (40 włók – 718,2 ha). To właśnie w dobrach Koryckich znalazły się późniejsze Małaszewicze Małe. Swoje włości pułkownik nazwał Korycami. Nazwa ta pojawiała się w testamentach.
Na marginesie warto wspomnieć, że Samuel Murza Korycki w 1672r. będąc jeszcze rotmistrzem chorągwi tatarskiej przyłączył się do buntu jazdy tatarskiej i przeszedł na służbę Mahmeda IV – sułtana Imperium Osmańskiego. W 1674r, po zdobyciu Baru znalazł się w niewoli. Po złożeniu przysięgi wierności król Jan III Sobieski przyjął go na służbę, w której dosłużył się stopnia pułkownika.
Po zmarłym w 1704r. Samuelu majątek odziedziczył jego syn Aleksander, który także służył w wojsku i doszedł do stopnia pułkownika (m.in. dowodził Pułkiem Milicji Jego Królewskiej Mości, 5 Pułkiem Litewskim Przedniej Straży armii Wielkiego Księstwa Litewskiego). Miał trzech synów (także służących w wojsku) pomiędzy których podzielił swe dobra: Dawida, Jana i Mustafę. Ostatnią właścicielką z rodu Koryckich była Felicja, która dodatkowo odziedziczyła folwark po stryjecznym bracie Abrahamie zmarłym 1811r. Oba majątki tworzyły Małaszewicze Małe.
XIXw. przyniósł jeszcze jedną istotną zmianę. Nastąpił podział dawnych Małaszewicz na dwie wsie Małaszewicze Małe i Wielkie(obecnie Duże). Prawdopodobnie ten proces miał miejsce w latach 20-tych tego stulecia. Wzmianki o Małaszewiczach Małych pojawiły się już w testamencie Abrahama Koryckiego, spisanym 3 stycznia 1811r. Taki przykład wystąpił już na samym początku dokumentu: „[…] Wiadomo czynimy do kogo to wiedzieć będzie należało i powinno, iż przed Urzędnikiem Naszym Notariuszem Publicznym i w Jego Aktach nastąpiło Urzędowne Zeznanie Testamentu w Formie tajemnej w osnowie takiej. Działo się w Małaszewiczach małych w domu pod No 26, Dnia trzeciego Miesiąca Stycznia Roku Tysiąc ośmset jedenastego.[…]”. Małaszewicze Małe były już zaznaczone na kwatermistrzowskich mapach topograficznych z 1823 i 1839r. Wzmiankę można również znaleźć w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich (z 1885r.). Zamieszczono tam dane statystyczne – w 1827r. w Małaszewiczach Małych znajdowało się 26 domów i 190 mieszkańców.
Felicja z Koryckich ok. 1800r. wyszła za mąż za Jakuba Murzę Buczackiego, herbu Tarak. W ten sposób rotmistrz kawalerii narodowej stał się nowym właścicielem Małaszewicz Małych. Był powszechnie szanowany przez miejscową ludność muzułmańską i chrześcijańską. Dzięki czemu został wybrany na marszałka szlachty oraz posła (1818 – 1822) – jedynego posła o tatarskim pochodzeniu. Ponadto w latach 1810 – 1831 pełnił funkcję sędziego pokoju powiatu bialskiego. Zmarł w 1838r. i wraz żoną z Felicją spoczywają na mizarze w Zastawku.
Po śmierci Jakuba M. Buczackiego Małaszewicze Małe pozostały w rękach jego potomków. Istotne zmiany nastąpiły pod koniec XIXw. Ówczesny właściciel Romuald Buczacki rozsprzedał majątek okolicznym chłopom. Pozostawił sobie jedynie siedlisko oraz tzw. resztówkę liczącą 5 ha powierzchni. Pozostałości dóbr odziedziczyła jego córka Helena, która wyszła za Bogdana Achmatowicza herbu Kotwica – członka Sądu Apelacyjnego w Wilnie. Achmatowiczowie na stałe mieszkali w Wilnie. W 1937r. sprzedali pozostałości majątku. Był to ostatni akord tatarskiej historii w miejscowości.
Upływ czasu i działanie przyrody nieubłagalnie zacierają ślady po tatarskiej bytności w Małaszewiczach Małych. Istniejące do dziś relikty są już tylko cieniem minionej świetności. Zachowane starodrzewy (ob. teren prywatny) stanowią pozostałość założenia parkowego (z XVIIIw.) po Koryckich. Zaś drewniany dworek z I poł. XIXw. (ob. w rękach prywatnych) to pamiątka po rodzinie Buczackich.
Tatarska obecność w przeszłości nadawała orientalnego kolorytu naszej ziemi. Obecnie stanowi ważną kartę w historii gminy, świadczącą o bogactwie kulturowym i religijnym. Nawet gdy znikną materialne ślady, ale my będziemy wciąż pamiętać to owe dzieje pozostaną żywe.
Opracował: Dominik Litwiniuk